'We doen geen gekke dingen. Maar we doen het wel.'
Utrecht is de eerste stad in Nederland met een ‘toiletambtenaar’. Juist die borging van de taak vindt Rob Hendriks, beleidsadviseur openbare ruimte en groen, zo belangrijk. Sinds 2020 is hij hard bezig om van Utrecht een toiletvriendelijke gemeente te maken. “Voor zo’n rijk en beschaafd land als Nederland, vind ik, en ons bestuur, dat we extra stappen moeten zetten in hoe we de toiletvoorzieningen hebben geregeld.” Met een helder plan van aanpak en dus zelfs een toiletambtenaar is dit in Utrecht gelukkig in goede handen.
Vaak wordt in gemeenten onderschat hoe belangrijk openbare toiletten zijn voor de stad. Het gevolg? “Er is niemand van. Dus ook niemand die dingen in gang zet en zorgt dat het blijft bewegen. Dat was ook zo in Utrecht, tot 2020.” In dat jaar diende de VVD en D66, met ambtelijke ondersteuning door Rob, een raadsinitiatief in. “Het werd unaniem aangenomen, we kregen veel steun. We wisten €75.000 vrij te maken om onderzoek te doen en een plan van aanpak te maken.”
Utrecht op het gemak
Met twee collega’s deed Rob eerst onderzoek naar wat er al was, en waar de verbeteringen moesten komen. Zo tekenden ze cirkels van 500 meter op een kaart van de stad. Want doel was dat binnen iedere 250 meter een toilet aanwezig moet zijn in verblijfsgebieden, zoals de norm van de Toiletalliantie aangeeft. Driekwart jaar later lag er een helder plan: Utrecht op het gemak. “We doen geen bijzondere dingen, hebben veel quick wins weten te maken. In het kort: stickers en de HogeNood-app, de al aanwezige toiletten meer openstellen en extra toiletten plaatsen waar nodig. En: we hebben gevraagd om structurele borging: financieel, maar ook qua menskracht, we vroegen om 0,3 fte.” Driekwart jaar later was het plan van aanpak klaar. Voor de uitvoer werd €300.000 beschikbaar gesteld, waaronder een zestal nieuwe voorzieningen in parken.
Gedeelde opgave
“We bleken al heel veel toiletten te hebben, die we konden openstellen.” Bijvoorbeeld de toiletten in het gemeentehuis en het stadskantoor werden opengesteld, en daarbij genderneutraal gemaakt. Maar ook maakten we afspraken met bibliotheken, wijkgebouwen, kinderboerderijen, etc. “We hebben alle 140 gemeentelijke gebouwen langs de meetlat gelegd. Bij sommigen ging het puur om bekend maken dat het toilet opengesteld was via bijvoorbeeld stickers op het raam, bij anderen plaatsten we het toegangspoortje ietsje verder in de hal, zodat de toiletten toegankelijk werden. En we nemen toiletvoorzieningen nu mee bij alle nieuwe ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld een fietsenstalling. Het moet echt standaard worden. We maken wel een mooie kinderspeelplaats voor vijf ton, maar plaatsen er geen toiletten bij. Dat kan natuurlijk niet.” Naast deze aanpak werden horecaondernemers en (grotere) winkeliers persoonlijk benaderd om zich aan te sluiten bij de HogeNood-app. En, waar het lastig werd, investeerde de gemeente in (verzinkbare) openbare toiletten. “Juist die mix tussen het aanbod van horecaondernemers, gemeentelijke gebouwen en openbare toiletten is voor ons heel succesvol gebleken. In die mix kon iedereen zich vinden, en zo haalden we veel meer uit de kast.”
Verzinkbare toiletten in een historische binnenstad
Een ambtenaar van de gemeente bezocht een groot deel van de ruim vierhonderd horecagelegenheden van Utrecht. “Minimaal vijftig procent wilde direct meewerken. Naast een klein akkefietje van een touringcar die dacht wel even alle vijftig inzittenden naar het toilet te kunnen laten gaan van een kleine horecaondernemer, hebben we daar verder ook geen problemen mee gehad. Het werkt goed, de ondernemers hebben er echt geen overlast van. En soms zelfs juist meer business.” Daarnaast investeerde de gemeente in zestal nieuwe openbare toiletvoorzieningen. “De monumentale binnenstad was wel een uitdaging, het is af en toe heel moeilijk om de juiste plek te vinden. Daarom kozen we voor een aantal verzinkbare toiletten. Die kunnen gewoon op slot als er markt is bijvoorbeeld. Maar ook bij de parken hebben we goed over de locatie nagedacht, en veel overlegd met omwonenden.”
Complimenten voor schone toiletten
Rob ziet weinig overlast op het gebied van vandalisme, zwervers of vieze toiletten bijvoorbeeld. “We hebben het beheer en onderhoud direct goed geregeld en dat zie je: we krijgen zelfs complimenten over de schone toiletten. Wijkopzichters houden er zicht op en dagelijks worden de toiletten schoon gemaakt. In de coronaperiode op sommige plekken zelfs vier tot vijf keer per dag om besmetting te reduceren. Daarnaast kunnen we op afstand veel regelen, bijvoorbeeld wanneer de toiletten op slot gaan.” De wens van de gemeente is dan ook dat de toiletten beschikbaar en schoon moeten zijn. “Dan mag het af en toe ook wel wat kosten, zoals bij de commerciële aanbieders op Hoog Catharijne en op het station. Dat is echt goed geregeld, als het dan €0,50 kost, hebben bezoekers dat er graag voor over.”
Al met al is de Utrechtse aanpak een succes. “Mensen vragen nu zelfs regelmatig om meer openbare toiletten. Dat is weer een volgende uitdaging. Er ligt nu een uitvraag bij de Coalitie voor een nieuwe reeks van voorzieningen. En in het nieuwe park bij de Merwedekanaalzone nemen we het vanaf het begin mee in de planvorming. We blijven groeien, we blijven in beweging.”
